1993 - Birleşmiş Milletler, 20 Aralık 1993'te, her yıl 3 Mayıs'ın, Dünya Basın Özgürlüğü Günü olarak kutlanmasını kararlaştırdı.

Dünya basın özgürlüğü, bir toplumun demokrasi ve insan hakları ile ne kadar ileri gittiğinin en önemli göstergelerinden biridir. 20 Aralık 1993’te Birleşmiş Milletler, her yıl 3 Mayıs’ın Dünya Basın Özgürlüğü Günü olarak kutlanmasını kararlaştırarak bu konudaki önemi resmen tescilledi. Bu karar, özellikle haberciliğin bağımsızlığına vurgu yaparak tüm dünyadaki gazetecilerin haklarının korunmasına yönelik büyük bir adım oldu. Peki, basın özgürlüğü neden bu kadar önemlidir? Ve tarihsel bağlamda neler yaşandı?

Tarihsel Arka Plan

Basın özgürlüğünün temel ilkeleri, aydınlanma çağında ortaya çıkmaya başladı. 18. yüzyılda fikirlerin serbestçe ifade edilmesi gerektiği düşüncesi yaygınlaşmıştı. Ancak bu özgürlükler çoğu zaman otoriter rejimler tarafından kısıtlandı; örneğin 1930’larda totaliter sistemler gazetecileri susturarak kamuoyunu yanıltma yoluna gitti. Tarih boyunca pek çok gazeteci, görüşlerini açıkça dile getirdikleri için hapsedilmiş veya zulme uğramıştır.

Birleşmiş Milletler'in bu kararı almasının ardından dünya genelinde basın özgürlüğüne dair farkındalık arttı. Örneğin, Avrupa’da birçok ülke 1990'ların başından itibaren medya yasalarını gözden geçirerek daha demokratik bir yapı oluşturma çabası içerisine girdi.

17 Ekim 1996’da Türkiye'de yapılan Şişli Konferansı'nda “Medya ve İfade Özgürlüğü” başlıklı bildirge kabul edildiğinde de benzer bir ilerleme kaydedildiği iddia edilir ki Türkiye gibi ülkelerde medyanın baskı altında olduğu durumlarda uluslararası düzeyde dayanışmanın ne denli önemli olduğu vurgulandı.

Duygusal Bir Anı: O Gün Ne Oldu?

3 Mayıs 2021 tarihinde İstanbul'da düzenlenen etkinlikte, katılımcılardan biri olan Emre Yıldız şunları aktardı: "O gün toplantıda yalnızca fikirlerimizi paylaşmakla kalmadık; aynı zamanda yüzlerce insanın uğradığı baskılar hakkında da konuştuk. Kimi zaman sesimizi duyurabilmek için hayatlarımızdan ödün vermek zorunda kaldık." Emre’nin ifadeleriyle beraber o günkü atmosferin duygusallığı daha iyi anlaşılıyor.

Sayılarla Basın Özgürlüğü

Resmi istatistiklere göre, son on yılda dünya genelinde basına yönelik saldırılar yüzde 50 oranında artmıştır . Her yıl yaklaşık 100 gazeteci öldürülmekte ve buna ek olarak binlercesi tutuklanmaktadır! Bu da göstermekte ki basın özgürlüğünün ihlali ciddi bir sorun haline gelmiştir.

Bazı kaynaklara göre sadece Türkiye’de son yıllarda en az beş yüz medya çalışanı işten çıkarıldı ya da tutuklandı! Ayrıca RSF raporuna göre Türkiye, dünya çapında en çok gazetecinin hapiste olduğu ülkeler arasında yer almaktadır. Bunun yanında sosyal medya üzerindeki sansür de ayrı bir boyut olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sosyal Medya Öncesi Dayanışma Yöntemleri

Baskıcı rejimler dönemlerinde haber almak adına yapılan dayanışmalar çok farklı şekillerde olmuştur; telefon zincirleri veya mahalle buluşmaları ile insanlar birbirleriyle iletişim kurmaya çalıştı. Radyo yayınları ise kısıtlı olsa bile birçok kişiye ulaştırılan bilgi akışının sağlanmasında büyük rol oynadı! Bu tür yöntemlerle haber yaymak oldukça cesaret isteyen bir durumdu ancak toplumsal dayanışmayı güçlendirmiştir.

Zamanla sosyal medyanın yaygınlaşmasıyla birlikte insanlar artık dijital platformlardan hızlıca bilgi alışverişinde bulunabiliyorlar . Ancak sosyal medyanın bazen de dezenformasyona sebep olduğunu unutmamak gerekir! Bugün Twitter’daki @........ hesabının yaptığı paylaşımlar üzerinden halk arasındaki müzakere süreçlerinin hızlandığını söylemek mümkün!

Bugünkü Bağlantılar

Peki bugünkü dijital ortamda gerçek anlamda basın özgürlüğünden bahsedebiliyor muyuz? Çoğu kullanıcı için sosyal medya artık geleneksel gazete ve televizyonların yerini almış durumda ancak maalesef bilgiler doğru olmayabiliyor ya da eksik aktarılabiliyor! Hatta ‘gerçek haber’ anlayışı her geçen gün bulanıklaşırken bunun sonuçları her birey için oldukça tehlikeli hale gelebilir!

Bazı tarihçilere göre “Eğer geçmişten ders almazsak geleceğimizi doğru şekillendiremeyiz.” derken kesinlikle haklılar; çünkü geçmişe dönüp baktığımızda sahte bilgilerin neden olduğu kaosların yarattığı tahribatlar göz ardı edilemeyecek düzeydedir!

Sonuç Olarak...

Kişisel düşüncem şu ki: Bugün yaşadığımız sıkıntılara rağmen dünyanın dört bir yanındaki insanların birleşip güçlenmesiyle umarım gerçek anlamda bağımsız habercilik tekrar doğar! Fakat bunun gerçekleşebilmesi adına sizce neler yapılmalı? Yoksa çağımızdaki gelişmeler bizi bambaşka yönlere mi sürüklüyor?