1887 - Çan Kay Şek, Çinli önder (ö. 1975)

1887 yılında, yoksul bir köyde dünyaya gelen Çan Kay Şek, tarihin akışını değiştiren figürlerden biri haline gelecekti. Genç yaşta ailesinin geçim sıkıntılarıyla başa çıkmak zorunda kalması, onun azmini körükledi. Okulda gösterdiği başarılar sayesinde, dönemin en prestijli askeri okullarından birine kabul edildi. Ancak eğitim hayatı, sadece akademik başarılarla sınırlı kalmadı; aynı zamanda siyasi düşüncelerinin de şekillenmesine zemin hazırladı.

Çan Kay Şek’in kariyer yolculuğu, 1911'deki Xinhai Devrimi ile hız kazandı. Bu devrimle birlikte monarşiye son verilerek Cumhuriyet kurulmuştu ve bu durum genç liderin kariyerinde yeni bir sayfa açtı. İronik olarak, devrimin en büyük destekçilerinden biri olmasına rağmen, o da kendi iktidarını kurmak için mücadele edecekti. Birkaç yıl içerisinde yükselişi devam etti ve 1926’da Kuzey Seferi’ni başlatarak Çin’in kuzey bölgelerini kontrol altına almak için harekete geçti.

Buna rağmen, bu süreçte karşılaştığı zorluklar hafife alınamazdı. Özellikle Komünist Parti ile olan çatışmalar, Çan Kay Şek'in liderliğini ciddi şekilde tehdit ediyordu. 1927'de gerçekleştirilen “Beyaz Terör” operasyonuyla komünistleri bastırmaya çalıştı ancak bu hamlesi halkın gözünde büyük bir infiale neden oldu; belki de burada yaptığı en büyük hata aşırı güç kullanımıydı.

1930’ların ortalarında Japonya’nın Çin’e saldırmasıyla durum değişti düşmanlarıyla olan mücadelesini bırakıp ulusal birlik sağlamak zorunda kaldı. Bu koşullar altında Çin’i savunma çabaları tarih kitaplarına geçecek kahramanlık hikayeleri yazdırdı ancak aynı zamanda içerideki siyasi mücadelelere dair tartışmalı kararların da alındığı dönemlerdi.

İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle birlikte ülkenin kontrolü konusunda işler karmaşıklaştı; iç savaş yeniden alevlendi ve Çan Kay Şek’in liderlik ettiği Kuomintang Partisi ile Mao Zedong’un önderliğindeki Komünistler arasında kanlı çatışmalar başladı. Belki de burada izlediği stratejiler onu yalnızca düşmanlarına karşı değil, aynı zamanda kendi halkına karşı da sorgulatacaktı.

1949 yılında Mao’nun zafer kazanmasıyla beraber Çan Kay Şek ve partisi Tayvan’a çekildi; burası onun yeni kalesi olacaktı fakat aslında buraya yerleşimi onun için kaçınılmaz bir sürgün anlamına geliyordu... Tayvan'da dahi otoriter yönetimini sürdürmeye devam etti muhalefeti susturmayı ve kendi politikalarını dayatmayı tercih etti.

Tayvan’daki hükümeti yıllar içinde ekonomik açıdan büyüme gösterdi fakat siyasal baskılar uluslararası arenada eleştirilerin artmasına sebep oldu; ironik bir biçimde uluslararası ilişkileri geliştirmek için yapılan diplomatik girişimler sonucunda pek çok devlet tarafından tanınmadı bile! Buna rağmen dönemi içerisinde gerçekleştirdiği ekonomik reformlar sayesinde Tayvan’ın kalkınmasına önemli katkılarda bulundu.

Çan Kay Şek'in 1975 yılında yaşamını yitirmesiyle birlikte birçok soru işareti havada kaldı: Onun mirası ne olacak? Döneminde uyguladığı sert politikalar tarihçiler arasında hala tartışmalara neden oluyor bazıları onu modern Tayvan’ın mimarı olarak görürken diğerleri ise baskıcı yönetiminin sonuçlarını sorguluyor.

Bugün hâlâ onun adının anıldığı konferanslarda ya da sokak röportajlarında gençlerin farklı görüşlere sahip olduğu dikkat çekiyor... 20. yüzyılın ortalarında yaşanan olayların yankıları günümüzde bile hissediliyor; belki de geçmişten ders çıkarılması gereken pek çok şey var!